Esperanto kaj Ateismo

Antaŭrimarko

La sekva teksto baziĝas je germanlingva

originalo kun la titolo „Esperanto und

Atheismus“, kiun ĉe mi mendis la ĉefredaktoro de

la germana revuo „humanismus aktuell“

(humanismo aktuale), organo de „Humanistische

Akademie Berlin-Brandenburg“ (Humanisma

Akademio de [la germanaj federaciaj landoj]

Berlino / Brandenburgio)1.

Sekvante la peton de la redaktoro mi uzis la

eblecon informi la legantaron per specifa teksto

1 Vd. http://www.schattenblick.de/infopool/weltan/human-

vd/whber175.html (ĉiujn retligojn mi laste kontrolis 10.7.2015)

pri la vivanteco kaj idea multkoloreco de la

esperanta lingvo-komunumo.

Dominique Simeone, vicprezidanto de ATEO,

min petis esperantigi la germanan tekston. Al li

mi dankas kelkajn sugestojn, korektojn kaj

informojn, same al Ralph Dumain (Waŝingtono),

kiu estis prezidanto de ATEO de 1987 ĝis 2002.

Ĉar la originalo estis dediĉita al germanaj

legantoj, ne multon sciantaj pri Esperanto, mi iom

prilaboris la tekston por la esperantlingvaj

legantoj. Mi krome iom aktualigis kaj kompletigis

ĝin. Tamen la sekva teksto kompreneble ne povos

elĉerpi la temon. Mi ĝojus, se aliaj eble pli bone

informitaj homoj povus pliprofundigi la temon.

1 Religioj en la esperanta lingvo-

komunumo

1.1 La hilelismo / homaranismo de

Zamenhof

Kiel konate la iniciatinto de Esperanto, L.L.

Zamenhof (1859-1917), sekvis du idealojn, kiuj

por li formis certan unuecon. Per politike neŭtrala

lingvo kaj kvazaŭ kosmopolita religio li esperis

fari kontribuon al la unuiĝo kaj interpaciĝo de la

homaro, disigita per malamo kaj interetnaj

konfliktoj.

Lian kosmopolitan religion li nomis

„hilelismo“ laŭ la juda saĝulo Hillel, kiu vivis de

proksimume 60 a.n.e.2 ĝis proksimume 10 p.n.e.

La tekston pri hilelismo Zamenhof publikigis

unuan fojon en 1906. Prilaboritan formon de

hilelismo li poste nomis „homaranismo“, kiun li

publikigis en 1913 (Zamenhof 1929 : 312-343)3.

Sian mirinde aktualan interpreton pri tio, kio

povus esti „Dio“, Zamenhof formulis jene :

„La plej altan por mi ne kompreneblan Forton,

kiu estas la kaŭzo de la kaŭzoj en la mondo

materia kaj morala, mi povas nomi per la nomo

„Dio“ aŭ per alia nomo, sed mi konscias, ke la

esencon de tiu „Forto“ ĉiu havas la rajton prezenti

2 a.n.e. = antaŭ nia erao, p.n.e. = post nia erao.

3 Ankaŭ vd. la analizon de Kiselman 2010.

al si tiel, kiel diktas al li lia prudento kaj koro aŭ

la instruoj de lia eklezio. Neniam mi devas

malami aŭ persekuti iun pro tio, ke lia kredo pri

Dio estas alia ol mia“ (Zamenhof 1929:342).

Ankaŭ en sia poemo ”Preĝo sub verda

standardo” Zamenhof aludis al sia tolerema

koncepto pri Dio. Dum la inaŭguro de la unua

Universala Kongreso de Esperanto (1905 en

Boulogne-sur-Mer) li volis prezenti la kompletan

“preĝon”, sed pro insisto de la malpli religiemaj

kaj pli racionalisme orientitaj francaj organizantoj

li ne prezentis la lastan strofon. Jen ĝi :

“Kuniĝu la fratoj, plektiĝu la manoj,

Antaŭen kun pacaj armiloj !

Kristanoj, hebreoj aŭ mahomedanoj

Ni ĉiuj de Di’ estas filoj.

Ni ĉiam memoru pri bon’ de l’ homaro,

Kaj malgraŭ malhelpoj, sen halto kaj staro

Al frata la celo ni iru obstine

Antaŭen senfine !

Ignorante, ke Zamenhof menciis nur ‘fratojn’

kaj ne ‘fratinojn’ kaj nur ‘filojn’ kaj ne ‘filinojn’,

oni povas vidi en tiu strofo ekumenan bazon, tute

aktualan kaj dezirindan en la nuna tempo, kie t.n.

interreligiaj konfliktoj multas, kvankam en vero

ili ĉefe kaŝas la pli profundajn kialojn, kiuj esence

havas potencpolitikajn kaj ekonomiajn bazojn.

1.2 Aktualaj religiaj grupiĝoj4

La pacifisma-kosmopolita religia filozofio de

Zamenhof havis konsiderindan influon en la

lingvo-komunumo de Esperanto, kiu efikas ĝis la

nuntempo. Eble ĝi kunefikis, ke apud la du

grandaj kristanaj religioj aparte du aliaj religioj

havas adeptojn inter esperantistoj : La religioj de

Bahaí-i (Bahao) kaj Omotokyo (Oomoto).

La iranano Bahá’u’lláh (1817-1892) en 1863

fondis kosmopolitisme orientitan religion, la

bahaismon, kiu nuntempe estas persekutata en

Irano (kp. Halve 1999). La bahaismo havas

adeptojn tutmonde. Ĝi i.a. pledas por la enkonduko

de internacia lingvo kaj vidas en la homaro kaj ties

4 La informoj baziĝas je la eldono de la Jarlibro de UEA por

2014.

religioj unuecon.

Bahá’u’lláh interesiĝis pri Esperanto kaj pledis

por ĝi. Ekde 1973 ekzistas “Bahaa Esperanto-Ligo”

(BEL) kun la organo “La BEL-Monda Letero”.

La japana Omotokyo-religio (kp. Lins 1975 ;

Gilkey 1980), estis fondita en 1892 de Deguchi

Nao (1836-1918) kaj grave influita de Deguchi

Onisaburo (1871-1948).

La adeptoj de tiu ĉi same kosmopolite orientita

religio esperas pri monda paca regno, laŭ la

formulo „Unu mondo – Unu Dio – Unu Lingvo“.

Pri ambaŭ religioj de tempo al tempo aperas

moderne faritaj materialoj. Tio aparte validas por la

„Esperanto-Populariga Asocio“ (EPA) de Oomoto,

kiu eldonas revuon kaj ankaŭ okazigas bone

vizitatajn kultur-aranĝojn kadre de la universalaj

kongresoj.

En Koreio estiĝis alia religio, la Ŭonbulismo,

kies esperantlingvaj adeptoj kolektiĝis en la

„Esperantista Asocio de Ŭonbulismo“ (EAŬ).

Multe pli grandan influon en la Esperanto-

movado havas la kristanaj Esperanto-organizaĵoj

(Matthias 2001).

Jam en 1910 estis fondita la „Internacia Katolika

Unuiĝo Esperantista“ (IKU), kiu ekde tiam

eldonadas la revuon „Espero Katolika“. Ekde 1977

Radio Vatikano periode disaŭdigas programojn en

Esperanto. La esperantistoj evangeliaj (aŭ

protestantaj) en 1911 fondis la „Kristanan

Esperantistan Ligon Internacian“ (KELI), kies

organo estas „Dia Regno“.

Al la variantoj de kristanaj religioj, kiuj

aktivadas en la esperanta lingvo-komunumo, ankaŭ

apartenas la fondita en 1921 „Kvakera Esperanto-

Societo“ (KES) kaj la meze de la 1990aj jaroj en

Bulgario fondita „Tutmonda Ortodoksa Ligo

Esperantista“ (TOLE). Krome menciindas la „Por-

Esperanta mormornano“ (PEM).

Ankaŭ alia granda religio finfine estas

reprezentita inter esperantistoj, la islamo pere de

„Islama Esperanto-Asocio“ (fondita proksimume

fine de la 1990aj jaroj).

Pluaj religiaj resp. religi-filozofie orientitaj

organizaĵoj estas la „Budhana Ligo Esperantista“,

kaj la „Hilelisma Esperanto-Komunumo“ (HEK,

fond. 2001).

Al esoteraj sektoj kalkuleblas la aparte en

Brazilo aktiva „Spiritisma Eldona Asocio F.V.

Lorenz“ (fond. 1975, organoj‚ Komunikoj’ kaj

‚Almanako Lorenz’). Same la „Martinus-Instituto“,

kiu disvastigas la Martinus-kosmologion (fonditan

de la dano Martinus [1890-1981] kun revuo

„Kosmos“). La „Amikaro Bruno Gröning“ estis

fondita de Grete Häusler en 1979 por disvastigi la

instruon de Bruno Grönkowski (1906-1959),

homo kiu sub la nomo Bruno Gröning sin

prezentis kaj agis kiel (mirakla) sanigisto.

Preskaŭ ĉiuj el la menciitaj religioj disponas

ankaŭ en Esperanto pri siaj ĉefaj verkoj. Tio

validas por la Biblio (pluraj tradukoj, vd. Blanke

2014) same kiel por la Korano (du tradukoj).

Kiel Frank Stocker montris en sia sociologia

analizo pri Germana Esperanto-Asocio ĉ. unu

triono (32%) de la enketitoj ne sentas sin ligita al iu

religia komunumo (Stocker 1996:23). Nikola Rašić

(1994:145) enketis en internacia kadro kaj mencias

39% da senreligiuloj.

Oni do povas konkludi, ke en la esperantlingva

komunumo la influo de la religioj estas

konsiderinda. Ne eblas al mi karakterizi la fortecon

de la unuopaj grupiĝoj. Sed verŝajne la kristanaj

IKUE kaj KELI havas la plej multajn membrojn.

2 Ateistoj kaj liberpensuloj en la

esperanta lingvo-komunumo

2.1 Antaŭ la Unua Mondmilito –

impulsoj el Francio

Pro la relative frua influo de religioj en la

esperanta lingvo-komunumo kaj la publikigado de

rilataj materialoj, ne mirigas, ke jam du jardekojn

post la apero de la Unua Libro estiĝis klopodoj

publikigi ankaŭ ateismajn materialojn en

Esperanto. Aparte socialdemokrate orientitaj

laboristaj esperantistoj en 1906 fondis la

internacian organizaĵon „Paco.Libereco“, kiu post

la unuiĝo kun la franca laborista Esperanto-

organizaĵo en 1910, sin nomis „Liberiga Stelo“. Tiu

ĉi organizaĵo publikigis la unikan periodaĵon

„Internacia Socia Revuo“ (1907-1913)5, en kiu

aperis multaj socikritikaj kaj religikritikaj

materialoj. Ekz. en 1911 la redaktoroj de la revuo

aperigis la broŝuron „Krimoj de Dio“ de Sebástian

Faure (1858-1942), konata franca anarkiisto, kiu

ludis gravan rolon en la Dreyfus-afero. Post la

Unua Mondmilito la „Internacia Socia Revuo“

klopodis reaperi, sed en 1920 aperis nur ses

numeroj.

Dum la 3-a Universala Kongreso 1907 en

Cambridge la aktivulo de „Liberiga Stelo“

Ferdinand Blanagarian kaj la pacifisto Gaston

Moch (1859-1935) iniciatis la fondon de la

„Internacia Societo Esperantista de Liberpensuloj“.

Tiu organizaĵo de 1907-1914 publikigis la revuon

„Libera Penso“, kiun redaktis René Deshays (1870-

1940). Inter la honoraj membroj de la Societo i.a.

estis la verkisto Lev Tolstoj (1828-1910) kaj la

hispana reformpedagogo Francisco Ferrer

Guardia (1859-1909)6

5 Informojn pri diversaj revuoj mi i.a. ĉerpis el la „Bibliografio

de Periodaĵoj en aŭ pri Esperanto“ (Hernández

Yzal/Máthé/Molera 2010).

6 https://de.wikipedia.org/wiki/Francesc_Ferrer_i_Gu%C3%A0

rdia.

2.2 Post la Unua Mondmilito

2.2.1 Impulsoj el Germanio

Post la Unua Mondmilito ekzistis esperoj pri

paca estonteco de la homaro. Sociaj utopioj trovis

fekundan grundon. La Ligo de Nacioj akceptis

raporton pri Esperanto7. Ĝi ne havis la esperitan

rezulton, sed tamen pozitive en la socio influis

sintenojn pri Esperanto. La lingvo disvastiĝis

aparte inter la politike ĉiam pli vigla laboristaro, ne

nur en Eŭropo, sed i.a. ankaŭ en Azio (aparte en

Ĉinio kaj Japanio). Jam la komencoj de la laborista

Esperanto-movado antaŭ la milito estis

konsiderindaj. Tamen post la milito tia movado tre

fortiĝis8. En ĝi ekzistis relative multaj

liberpensuloj.

En 1923 fondiĝis „Internacia Ligo de

Liberpensuloj“ (ILL), kies antaŭulo (la

„Internacia Societo Esperantista de

Liberpensuloj“) ĉesis ekzisti en 1914. Pri la celoj

de ILL flugfolio9 informas jene :

„La Internacia Ligo de Liberpensuloj celas :

kunigi ĉiujn izolitulojn kaj societojn, kiuj

forlasis la religiajn dogmojn kaj alprenis

liberpensan pensmanieron.

La oficiala lingvo estas la neŭtrala

7 League of Nations: Esperanto as an International Aŭiliary

Language. Report of the General Secretariat of the League of

Nations adopted by the third Assembly, 1922 Paris : Impr. des

Presses universitaires de France, 57 p.

Esperanto als internationale Hilfssprache. Bericht des

Generalsekretariats des Völkerbundes, angenommen von der

3. Vollversammlung des Völkerbundes. Deusche Übersetzung.

Leipzig : Ferdinand Hirt & Sohn, 1923, 48 p.

8 Pri la historio de la laborista Esperanto-movado vd. Kolbe

(1996), Noltenius (1993) kaj Groschopp (1985:75-78).

Multaj pritemaj dokumentoj kaj arkivaĵoj troviĝas en Fritz-

Hüser-Institut Dortmund :

http://www.dortmund.de/de/leben_in_dortmund/bildungwissensc

haft/fritz_hueser_institut/start_fhi

Krome vidu la materialojn en la Federacia Arkivo de Germanio

(Kolekto Blanke) :

http://blanke-interlinguistik.de/eo/sapmo-kolekto-blanke.html

Ankaŭ vidu la studojn M1, M17, S9, S60, S74, S84, S85, R56,

R78 ĉe http://blanke-interlinguistik.de/eo/publikajoj.html .

9 Nedatita flugfolio de „Internacia Ligo de Liberpensuloj“ (eble

aperis en 1928, Leipzig), en la arkivo de la aŭtoro.

mondhelplingvo Esperanto. Uzante tion, ĝi volas

per eldono de internacia liberpensa esperanta

gazeto informi kaj raporti pri la tutmonda

liberpensa movado. Plue ĝi volas disvastigi

Esperanton inter liberpensaj rondoj kaj aranĝi

fakkunvenojn dum la diversaj naciaj kaj

internaciaj liberpensulaj kaj esperantaj kongresoj

[…] Per nia Internacio ni kunligos nin pli firme.

Esperanto estas ankaŭ por ni liberpensuloj la

spirita rubando de ĉiuj nacioj.“

De 1923 ĝis 1925 aperis la bulteno „Novaj

Tempoj“, redaktita de la germana laborista

esperantisto Kurt Hubricht (1890 - ?) el Leipzig.

De 1925-1927 aperis la revuo „Liberpensulo“,

organo de ILL, ankaŭ redaktita de Hubricht. Laŭ

informoj, troveblaj en ĉi-tiu revuo, ILL havis

membrojn almenaŭ en jenaj landoj :

Aŭstralio, Aŭstrio, Belgio, Britio, Bulgario,

Ĉeĥoslovakio, Ĉinio, Francio, Germanio,

Hispanio, Hungario, Japanio, Jugoslavio, Litovio,

Nederlando, Pollando, Sovetunio, Svedio, Turkio

kaj Usono.

Hubricht havis bonajn rilatojn al la Germana

Komunista Partio (KPD) kaj atingis, ke la presejo

„UNS-Produktionsgenossenschaft“, proksima al

KPD, presis la revuon. „Liberpensulo“ enhavis

multajn religikritikajn kontribuojn, originalajn kaj

tradukitajn, krome informojn pri la internacia

movado de liberpensuloj, bibliografiajn indikojn

pri diverslingvaj liberpensulaj revuoj,

konferencraportojn kaj recenzojn pri ateisma

beletro. Jen kelkaj ekzemploj :

1/1925 : Kion vualas la Biblio ?

2/1925 : La bavara konkordato

3/1925 : Pioniroj de libera penso

4/1925 : XIX-a kongreso de Internacia

Federacio de Liberpensaj Societoj

5/1925 : La pola konkordato

1/1927 : Virgulina nasko

2/1927 : Religio kaj Ekonomio

La malaktiviĝo de ILL post 1927 kaj la

malapero de „Liberpensulo“ verŝajne okazis pro

tio, ke bone evoluis la gazetaro de la laborista

Esperanto-movado, kie aperis multaj enhave

Novembron 2015

paĝo 10 ATEO 21 ª

similaj artikoloj kiel en la menciita revuo. Krom

tio fondiĝis proletaraj liberpensulaj organizaĵoj

kun socialdemokrataj respektive komunistaj

tendencoj.

2.2.2 Liberpensula Sekcio en SAT

La plej gravaj aktivaĵoj liberpensulaj en

Esperanto verŝajne realiĝis kadre de „Sennacieca

Asocio Tutmonda“ (SAT), kiu ĝis la komenco de

la 1930aj jaroj estis la plej grava internacia

organizaĵo de la laborista Esperanto-movado.

Inter la diverstendencaj grupiĝoj ene de SAT

ankaŭ ekzistis Liberpensula Sekcio, kies strukturo

kaj internacia disvastiteco tre memorigis pri ILL.

Pri la celoj de la Sekcio oni legas :

Celo :

1. Helpi per Esperanto al proleta liberpensa

movado.

2. Propagandi Esperanton en liberpensaj

organizoj.

3. Batali kontraŭ religio per Esperanto,

kontraŭstarante peresperantan propagandon de

religioj. 10

La ĉefaj aktivuloj de la Sekcio estis denove

Kurt Hubricht (redaktoro) el Leipzig, krome Kurt

Klaps (sekretario) el Danzig (nuntempe Gdansk).

Hubricht kaj aliaj liberpensuloj aktivis ankaŭ

kiel kursgvidantoj. Ekz. en 1930 la distrikta

organizaĵo de la Proleta Liberpensula Asocio de

Leipzig postulis liston de prelegantoj por proponi

al 50 liberpensulaj grupoj prelegojn pri Esperanto

(Kolbe 1996, II, p. 22).

Dum la SAT-kongresoj kunvenis ankaŭ

liberpensuloj. Kadre de la raporto pri la 9-a SAT-

kongreso (aŭgusto 1929 en Leipzig), oni legas en

la maldekstre orientita „Leipziger Volkszeitung“ :

“En la faka kunveno de la liberpensaj

esperantistoj ĉeestis 25 kamaradoj el diversaj

landoj. La „Internacio de Liberpensuloj“ estis

reprezentata de sia prezidanto k-do prof.

10 Vd. Jarlibro de SAT 1929 / 1930, Paris-Leipzig-Moskvo :

Sennacieca Asocio Tutmonda p. 32

Hartwig11. De la „Ligo de Socialistaj

Liberpensuloj“ ĉeestis k-do Wiesner kaj aliaj

estraranoj. K-do Burger12, Essen, reprezentis la

Proletan Ligon de Liberpensuloj Rheinland-

Westfalen. K-do Rode, Leipzig, reprezentis la

Ligon por Liberpensado kaj Perfajra Sepulto, kaj

la k-doj Desmet kaj Destide la „Ligua materialiste

de Belgique“. La traktadojn gvidis k-do Klaps el

Danzig. K-do Hubricht, Leipzig, raportis pri la

laboroj kaj sukcesoj de la liberpensula sekcio de

SAT. La kunvenantoj atente sekvis la referaĵon de

prof. Hartwig pri „Esperanto kaj liberpensula

movado“ (Laŭ Kolbe 1996,II, p. 48-49).

1929-1932 en „Sennaciulo“ regule aperis

rubriko de la liberpensula sekcio, redaktita de Kurt

Hubricht, tiel por 1930 ekz. en la numeroj 265,

271, 276, 282, 286, 297, 303, 309.

En 1932 SAT skismiĝis pro la fondo de

„Internacio de Proletaj Esperantistoj“ (IPE)13. Tio

ankaŭ malfortigis la liberpensulan sekcion, pri kiu

oni trovas nur mallongan mencion en la Jarlibro de

SAT 1932 (p. 32). Sekretario de la rubriko en

„Sennaciulo“ estis Adolf Waldmann el la

nordgermana Bremen. Kurt Hubricht kaj Kurt

Klaps ne plu estis menciitaj.

Ankaŭ kadre de kelkaj Universalaj Kongresoj

renkontiĝis liberpensuloj, ekz. dum la 17a UK 1925

en Ĝenevo.14

Kunlabore kun SAT, kaj ankaŭ sendepende de

ĝi, dum la 1920aj jaroj aperis tuta vico da ateismaj

publikaĵoj. En 1925 SAT ekzemple eldonis la

ateisman krestomation „Kontraŭ Dio“ (Leipzig :

SAT-Eldona Fako Kooperativa).15

11 Theodor Hartwig (1872-1954), profesoro, estis grava

marksisme orientita filozofo kaj aktivulo en la liberpensula

movado

(https://de.wikipedia.org/wiki/Theodor_Hartwig_%28Philosop

h%29).

12 http://eo.wikipedia.org/wiki/Josef_Burger.

13 Pri IPE vd. Blanke1986, Lins 1987.

14 Kp. „Liberpensulo“ 6/1925, p. 29.

15 Vidu la tekstojn ĉe :

http://www.autodidactproject.org/other/kontraudio/enhavo.htm

l.

2.2.3 Kontribuoj en Sovetunio

En 1930 komuniste orientitaj laboristaj

esperantistoj, aparte germanaj kaj sovetuniaj, kiuj

antaŭe formis opozicion en SAT, fondis la

Eldonkooperativon por Revolucia Esperanto-

Literaturo“, EKRELO (vd. Blanke 1996,

Haupenthal 2010). La titolojn de EKRELO presis

„Sovetrespublikara Esperantista Unio“, (SEU) en

Moskvo. Pro kialoj de pli facilaj distribu-ebloj la

oficiala sidejo de EKRELO estis Leipzig. La

librojn disvastigis libroservo de Germana

Laborista Esperanto-Asocio sub gvido de Walter

Kampfrad (1901-1980). La eldonejo publikigis

titolojn pri sovetuniaj temoj, sed ankaŭ pri

interlingvistiko (ekz. de E.K. Drezen) kaj aliaj

temoj. Pri ateismo aperis jenaj titoloj :

B. Kandidov : Eklezio kaj Oktobra Revolucio

(Leipzig 1931)

O. Levada : Sendiuloj ŝtormas Dnepron. Skizoj

pri ateismaj ŝtormbrigadoj (Leipzig 1932)

M. Ŝejnman : Moralo religia kaj moralo proleta

(Leipzig 1931)

M. Ŝejnman : Nuntempa socialdemokratio,

religio kaj ateismo (Leipzig 1932).

SEU, kiu estis tre aktiva dum la 1920aj jaroj ĝis

la periodo de la stalinismaj persekutoj meze de la

1930aj jaroj16 aldone al EKRELO publikigis serion

da broŝuroj sub la titolo „Komunista Biblioteko“,

kie i.a. aperis jenaj titoloj :

Ŝejnman : Milito kaj Religio (Moskvo 1929)

V.I. Lenin : Pri Religio (Moskvo 1929)

M. Ŝervud : La vero pri persekutoj kontraŭ

religio en USSR (Moskvo 1930)

Tiuj titoloj aperis kunlabore kun Unio de

[Sovetuniaj] Militantaj Ateistoj, kiu ankaŭ eldonis

aliajn titolojn en Esperanto, inter ili :

L. Lukaĉevski kaj aliaj aŭtoroj : Unio de

Militantaj Ateistoj en USSR kaj ĝia laboro

(Moskvo-Leningrad 1931)

A.T. Lukaĉevski : Marks kaj Engels pri religio

(Moskvo 1933)

Em. Jaroslavskij : Respondoj al ekstersovetiaj

16 Pri la historio de SEU vidu Blanke/Krasnikov 2008, Vlasov

2011 kaj 2014; pri la persekutoj aparte Lins 1988.

ateistoj (Moskvo 1932).

Ankaŭ eklezi-kritika titolo de Nikolaj Buĥarin

aperis en Esperanto : Financa kapitalo en la Papa

mantelo : pamfleto. Moskvo : 1930, 31 p.

La menciita „Unio de Militantaj Ateistoj“

aperigis en Esperanto resumojn de la ruslingvaj

artikoloj aperintaj en la revuoj „Bezbožnik“

(Sendiulo), „Antireligioznik“ (Kontraŭreligiulo) kaj

„Vojnstvujuščij ateizm“ (Militanta ateismo). La

resumaj kajeroj (po 20-30 p.) aperis en du serioj :

La serio „Militanta Ateismo“ (sole en 1931 kune

206 p.) estis destinita por la klerigo de la laboristoj.

La serio „Antireligiulo“ celis doni materialojn por

la aktivuloj en la kontraŭreligia batalo, kiel oni

legas ĉe Dmitrij Vlasov (2014, 251-256).

2.3 Post la Dua Mondmilito : ATEO

Post la Dua Mondmilito la esperantlingva

liberpensula movado reaktiviĝis, aparte dum la

1950aj jaroj, denove en SAT. La Liberpensula

Frakcio de SAT eldonis de 1954-1957 la

broŝurserion La Liberpensulo (redaktis André Gay,

Herblay). La sekcio tamen ne estis tre aktiva. En

„Sennaciulo“ nur fojfoje aperis pritemaj rubrikoj.

Pli da aktivaĵoj videblis en la franclingva SAT-

organizaĵo „SAT-Amikaro“. Tie André Caubel

(1904-1977) estis aparte aktiva. Li i.a. agadis en la

franca liberpensula movado, kiu aperigis la

monatan gazeton „La Raison“. Tie li estis

sekretario por eksteraj rilatoj17. Liaj klopodoj aligi

la liberpensulan frakcion al la Tutmonda Unio de

Liberpensuloj ne sukcesis. Dum multaj jaroj la

liberpensula SAT-frakcio estis malaktiva. Pro tio

dum la 72-UK 1987 en Varsovio oni fondis la

„Ateistan Tutmondan Esperanto-Organizon“

(ATEO).

La fondoprezidanto Ralph Dumain (1987-

2002)18, kiu ankaŭ redaktis la revuon „Ateismo“

de 1988-1991, informis, ke la celoj de ATEO

estas19 :

17 http://www.esperanto-sat.info/article971.html.

18 Post Ralph Dumain la prezidantoj de ATEO estis Claude

Nourmont (2002-2009), Christian Rivière (2010-2013) kaj

ekde 2014 prezidas Roland Schnell.

19 http://www.autodidactproject.org/bib/ATEO1.html .

 Kunligi Esperantistajn ateistojn kaj

liberpensulojn.

 Disvastigi Esperanton inter ateistoj.

 Defendi propran egalrajtecon kaj kontraŭi

trudadon de religio en neŭtralajn Esperanto-

grupojn.

 Instigi ĉe neŭtralaj Esperanto-grupoj, ke oni

egale varbu por Esperanto ĉe nereligiaj grupoj, se

oni varbas ĉe religiaj grupoj.

 Akceli racian pensmanieron en Esperantujo

kaj pri Esperanto mem kaj strebi altigi la

intelektan kaj kulturan nivelon de Esperantujo.

 Libere diskuti kaj analizi ateismajn

movadojn, politikojn, kaj filozofiojn kaj ĉiajn

rilatajn sociajn problemojn.

 Malkateni la mensojn !

La membro de ATEO, Roland Schnell en la

germana revuo „Diesseits“ (Schnell 1989)

raportas jene pri la bazaj ideoj de ATEO :

„En ATEO regas unueco pri tio, ke oni ne

intencas krei novan ideologion, sed alstrebas

kunlaboron kaj pensinterŝanĝon kun aliaj naciaj

kaj internaciaj organizaĵoj de liberpensuloj kaj

ateistoj. Krom tio oni donis al si la taskon,

aktivadi en la Esperanto-movado kontraŭ

malraciismo kaj la pretendo de religiaj grupoj

posedi la monopolon pri problemoj de etiko kaj

moralo“.

La eldonoj de „Ateismo“ ĝis 2012 troviĝas en

la reto20. Espereble sekvos ankaŭ la aliaj eldonoj.

La titoloj de kelkaj kontribuoj el la unuaj jaroj iom

karakterizu la enhavon de la revueto :

1 (Aŭtuno 1988) : Feliĉa sen Dio.

2 (Januaro 1989) : Dio kaj Ŝtato (Miĥail Bakunin)

3 (Majo 1989) : Nova Societo de Liberpensularo

Fondita en GDR.

4 (Januaro 1990) : Eklezia Imposto.

5 (Majo 1990) : La Papo vizitas Ĉeĥoslovakion.

6 (Septembro1990) : Polaj esperantistaj ateistoj

kunvenas.

7-9 (Januaro-Septembro 1991) : El :

„Kontraŭreligia propagando“ de Lew Trockij

20 Vd. http://www.gazetoteko.com/ateo/index.html .

En la lastaj kvin kajeroj oni i.a. trovas jenajn

kontribuojn :

16 (Majo 2013) : Ateistoj tra la mondo suferas

persekuton kaj diskriminacion.

17 (Novembro 2013) : 25 jaroj da laika

konfirmacio en Islando.

18 (Junio 2014) : La „Dek ordonoj“.

19 (Novembro 2014) : Duboj pri la porkido

(diskuto, ĉu estas rasisma la libreto „Kie ni povas

trovi Dion ? demandis eta porkido“).

20 (Majo 2015) : Ĉu religio estas ofendebla ?

3 Rilatoj de internaciaj liberpensulaj

organizaĵoj al Esperanto

Estas rimarkinde, ke neesperantistaj internaciaj

liberpensulaj movadoj kaj kongresoj prenis

starpunktojn pri Esperanto jam komence de la 20-a

jarcento. Ekzemple la kongresoj de la „Fédération

International de Libre Pensée“ 1904 (Rom)21,

1905 (Paris)22 kaj 1906 (Buenos Aires)23 sin

esprimis pozitive pri Esperanto kiel internacia

komunikilo, uzebla por la liberpensula movado.24

Inter la du mondmilitoj certa kunlaboro ekzistis

inter la esperantistaj liberpensuloj kaj la „Internacio

de Proletaj Liberpensuloj“ (IPF)25. Jam dum la

fonda kongreso de IPF en 1924 oni rezoluciis por

Esperanto (Hubricht 1929:177). Kiel supre

menciite la prezidanto de IPF prof. Theodor

Hartwig. grava sciencisto, subtenis la

(esperantistan) „Internacian Ligon de

Liberpensuloj“ (ILL) kaj i.a. partoprenis la 9-an

SAT-Kongreson en Leipzig26. Dum ĉi-tiu kongreso

Hubricht estis elektita la kunliganto inter la

21 Fédération Internationale de Libre Pensée, Congrès de

Rome, XX septembre 1904, Compte Rendu Officiel, Edition

Gand 1905.

22 Fédération Internationale de Libre Pensée, Congrès de Paris,

3 au 7 septembre au palais du Trocadéro, Compte Rendu.

Paris 1906.

23 Vd. Hubricht 1929, p. 177.

24 Laŭ retmesaĝo de Dominique Simeone (8.8.2006).

25 Germane : „Internationale Proletarischer Freidenker“ (IPF)

26 Ankaŭ vd. la artikolon de Hubricht : „Prof. Th. Hartwig –

Prezidanto de la “Internacio de Proletaj Liberpensuloj“, en :

Liberpensulo 2(1926) nro.3 : p. 15-16.

liberpensula sekcio de SAT kaj IPF. 27

Pozitive por Esperanto rezoluciis ankaŭ kelkaj

pluaj naciaj asocioj, ekz. la liberpensulaj asocioj de

Aŭstrio kaj Pollando (Hubricht 1929:178). Kelkaj

asocioj okazigis ankaŭ Esperanto-kursojn. La

atentigon „Oni korespondas esperante“ oni trovis

i.a. en la revuoj „Le Matérialiste“ (Bruselo),

„Bezbožnik“ (Moskvo), „Der proletarische

Freidenker“ (Essen), „Der Gottlose“ (Gotha), „De

Vrijdenker“ (Amsterdam), „Bezvirnik“

(Charkov), „Der Freidenker“ (Wien), „Zycie

Wolne“ (Varsovio). Fojfoje oni trovis en la

menciitaj revuoj esperantlingvajn enhavtabelojn.

Troveblas nur malmultaj informoj pri kunlaboro

inter liberpensulaj asocioj kaj esperantistoj post la

Dua Mondmilto. Certaj rilatoj ekzistis al la

okcidentgermana liberpensula asocio. En ties

organo „Der Freidenker“ (La liberpensulo) dum la

1980aj jaroj fojfoje aperis Esperanto-rubrikoj, ekz.

en n-ro 4/1982.

Dum la lastaj jaroj Esperanto trovis certan novan

intereson en la liberpensula movado de Francio. La

francaj naciaj kongresoj de „Fédération Nationale

de la Libre Pensée“ (F.N.L.P.) 2001 (Gisors) kaj

2005 (Metz) rezoluciis por Esperanto28.

La internacia kongreso de liberpensuloj dum

julio 2005 en Parizo en rezolucio alvokis konsideri

Esperanton substrekante, ke la lingvaj bariloj

„malhelpas la rektan interŝanĝon de ideoj, spertoj

kaj informoj en la kampo kontraŭ obskurantismo,

misuzo de kredo kaj superstiĉo“.29

De certa signifo ankaŭ estas la rilatoj de ATEO

al „International Humanist and Ethical Union“

(IHEU), fondita en 1952. Por IHEU Dominique

Simeone disponigis kelkajn tekstojn en Esperanto

en la retejo de la organizaĵo.30

27 Vd. „Der Gottlose“, Berlin Nr. 8-9/1929, p. 2. La monata

revuo „Der Gottlose“ (La sendiulo), estis proksima al Verband

für Freidenkertum und Feuerbestattung“ (Asocio por liberpensa

aferaro kaj fajra sepulto) kaj „Vereinigung oppositioneller

Freidenker e.V.“ (Unuiĝo de opoziciaj liberpensululoj) kun

sidejo en Gotha).

28 Vd. E-Mail von Dominique Simeone (8.8.2006).

29 Vd. Simeone, Dominique (2006a).

30 Vd. www.iheu.org/node/340 . (17.8.2006; en julio 2015 ne

En novaĵletero de IHEU ties funkciulo Babu

Gogineni i.a. skribis :

“Esperantists who have been inspired by

Zamenhof’s vision of one language which can

unite all the peoples of the world who are

working towards the establishment of peaceful

world order and universal culture. I believe that if

Humanism needs a language other than reason

and reasonableness, then it would be Esperanto ;

and that if Esperanto needed a philosophy other

than that of Dr. Zamenhof’s vision, then it would

be Humanism. May we work together to create an

equitable world order and achieve our common

goals in this fast globalising world“ (Gogineni

2006:24)31.

La (franca) Nacia Federacio de Libera Penso

aliĝis al IHEU, sed en 2005 kreis novan asocion.

Ankaŭ en la retejo de International Association

of Free Thought (IAFT) oni trovas kelkajn

informojn en kaj pri Esperanto32 :

- Tie estas ligo al kaj informoj pri la esperanta

sekcio de IAFT, la Internacia Asocio de

Liberpenso

(http://www.internationalfreethought.org/spip.php

?rubrique11), kiu fondiĝis la 27-an de novembro

201133, krome ligoj al ATEO kaj SAT.

Krome menciindas la rolo de la Esperanto-

Komisiono, gvidata de Dominique Simeone, de

„Fédération Nationale de la Libre Pensée“

(Parizo). En la koncerna retejo ankaŭ troviĝas

kelkaj artikoloj lige al Esperanto kaj ateismo.34

plu trovebla.

Tamen vidu https://eo.wikipedia.org/wiki/Liberpensuloj .

31 „Esperantistoj, kiuj estas inspiritaj de la vizio de Zamenhof

pri unu lingvo, kiu povas unuigi ĉiujn popolojn de la mondo,

laboradas por estigo de paca monda ordo kaj universala

kulturo. Mi kredas, se Humanismo bezonas lingvon alian ol

prudentecon kaj raciecon, tiam tio estus Esperanto ; kaj se

Esperanto bezonus filozofion alian ol la vizion de Dr.

Zamenhof, tiam ĝi estus Humanismo. Lasu nin kune labori por

krei justan mondan ordon kaj por atingi niajn komunajn celojn

en tiu ĉi rapide globaliĝanta mondo“.

32 http://www.internationalfreethought.org/spip.php?page=rech

erche&recherche=esperanto

33 http://www.internationalfreethought.org/spip.php?article10

34 http://www.fnlp.fr/spip.php?article85

Mr.Dominique Simeone